Historia żeglarstwa w Polsce – początki jachtingu

Pierwsze polskie jachty – czyli jednostki pływające przeznaczone do sportu lub rekreacji – nie pływały po Bałtyku, ani Mazurach. Nie pływały w ogóle w Polsce, ba! nawet nie w Europie. Pierwsi polscy adepci żeglarstwa sportowego zmagali się z falami Pacyfiku na wschodnim wybrzeżu Azji, w pobliżu Władywostoku.

Początki żeglarstwa – 1917 r.

Historia polskiego żeglarstwa sięga czasów jeszcze sprzed odzyskania niepodległości. Pierwszymi polskimi żeglarzami byli harcerze z „Pierwszej Polskiej Drużyny Harcerskiej” im. Tadeusza Kościuszki, którą założył Antoni Gregorkiewicz w 1917 roku. Drużyna miała charakter wodny – harcerze uczyli się pływania, wiosłowania na szalupach i żeglowania na niewielkich dżonkach.

Pod żaglami szukali nie tylko zabawy – harcerstwo stanowiło formę pomocy dla polskich dzieci, których los na Dalekim Wschodzie był bardzo ciężki. W rejonie Władywostoku w trudnych warunkach mieszkało kilka tysięcy dzieci pochodzących z rodzin Sybiraków, przesiedleńców, a także budowniczych Kolei Transsyberyjskiej.

Władywostok leży na wschodnim wybrzeżu Rosji. To końcowa stacja Kolei Transsyberyjskiej, ponad 7000 km od Polski – tutaj odbywały się pierwsze szkolenia żeglarskie polskich załóg (1).

W 1918 roku do Władywostoku przybył młody polski lekarz dr Józef Jakóbkiewicz, który miał walczyć z grożącą w tym rejonie epidemią. Z pomocą dr Jakóbkiewicza, niewielka drużyna harcerska, skupiająca dotąd około 80 dzieci, przerodziła się w pierwszy polski hufiec harcerski o profilu żeglarskim, nazwany „Hufcem Syberyjskim”.

Pierwszy polski obóz żeglarski zorganizowano z pomocą zaprzyjaźnionych Japończyków, pod Władywostokiem. W ciągu dwóch lat szkolenia żeglarskie, które prowadzono na wodach Zatoki Amurskiej, przeszło kilkaset osób, w tym Jadwiga Skąpska – późniejsza kapitan S/Y „Grażyna”, flagowego jachtu żeglarstwa kobiecego w odrodzonej Polsce.

Więcej: Pierwsze kobiety w polskim żeglarstwie

Początki żeglarstwa w niepodległej Polsce

Po odzyskaniu niepodległości 1918 roku, dzieci z „Hufca Syberyjskiego” zostały ewakuowane do odradzającej się Polski. O tej niezwykłej podróży, trwającej dwa lata i przebiegającej przez trzy oceany, pisaliśmy w artykule: Mali Odyseusze na trzech oceanach – Hufiec Syberyjski w drodze z Władywostoku na Hel.

Setki dzieci przybyłych z Władywostoku, zamieszkały w ośrodku w Wejherowie, a Hufiec Syberyjski działał dalej, na polskim już Półwyspie Helskim. Przez kolejne lata szkolenie żeglarskie przechodziło około 300 harcerzy rocznie. Na Helu organizowano też pierwsze obozy dla harcerek, które prowadziła wychowanka Hufca z czasów syberyjskich – Jadwiga Skąpska – późniejsza kpt. S/Y Grażyna.

Hel, lipiec 1927 r. W tym roku liczba uczestników obozu Hufca Syberyjskiego przekroczyła 300 osób. Fotografia ze zbiorów Darka Szczecina (2). Wykorzystano za zgodą autora.

Pierwszy klub żeglarski w Polsce

W 1922 roku w Chojnicach powstał klub żeglarski, uważany za pierwszy w Polsce. Niewielkie jezioro Charzykowskie stało się kolebką sportów wodnych: budowano kajaki, drewniane jachty, łodzie wiosłowe a nawet bojery. Zawody pomiędzy polskimi i niemieckimi drużynami odbywały się na wszelkim sprzęcie pływającym oraz wpław. Klubowicze dysponowali imponującym jak na tamte czasy sprzętem i infrastrukturą.

Chojnicki Klub Żeglarski (ChKŻ) był pierwszym formalnie zarejestrowanym klubem żeglarskim w Polsce. Jednak trzy lata wcześniej, w roku 1919 nieformalnie zaczęło działać Stowarzyszenie Przyjaciół Żeglarstwa założone przez Jana Gierszewskiego. Początkowo nie mogli być zarejestrowani, ale jeszcze za czasów zaboru Jan Gierszewski wybudował pierwszą przystań w Charzykowskie.

Chojnicki Klub Żeglarski (ChKŻ) jest najstarszym klubem żeglarskim w Polsce, odegrał bardzo ważną rolę w historii żeglarstwa w Polsce. Jego dzieje zostały dobrze udokumentowane na stronie klubu. Na stronie poświęconej historii Chojnic można zobaczyć piękne drewniane jachty i imponującą przystań sprzed stu lat! Zdjęcia udostępnione za zgodą ChKŻ (3).

Początki żeglarstwa morskiego

W 1925 roku grupa zapaleńców zarejestrowała „Yacht-Klub Polski” – pierwszy morski klub żeglarski. Założycielami byli mi. in Antoni Aleksandrowicz oraz gen. Mariusz Zaruski, którzy w tym samym roku odbyli pierwszy morski rejs na jachcie morskim „Witeź”. Wyprawa do Szwecji, jaką zorganizowali żeglarze, budziła niedowierzanie od samego początku.

Bandera YKP, zaprojektowana przez Antoniego Aleksandrowicza, była pierwszą polską banderą żeglarską.

Jacht „Witeź” był małym jachtem regatowym, liczącym zaledwie 12,5 metra długości, 2,7 metra szerokości i 1,5 metra zanurzenia. Nosił ożaglowanie typu Marconi, stosunkowo dużej powierzchni: aż 75 m². Pomocy przy organizacji rejsu do Szwecji udzieliła polska marynarka wojenna, zaopatrując śmiałków m. In. w odpowiednie mapy, których im brakowało. Jacht wyruszający z portu w Gdyni 20 sierpnia 1925 roku żegnało nieliczne grono zainteresowanych. Przy powrocie dziesięć dni później, tłumów też nie było, ale generała Zaruskiego to nie zrażało. We wspomnieniach z tego pionierskiego rejsu pisał (4):

Wycieczka ta, na której tak bardzo mi zależało, spełniła przeto swoje zadanie: wykazała wszystkim, interesującym się rozwojem naszego żeglarstwa, że nawet na małych statkach, – zanim na wielkie się zdobędziemy – przy dobrej woli można pięknie podróż odbywać.

Potrzeba tylko chęci.

Ostatecznie wyprawa jachtu „Witeź” zakończyła się sukcesem – po dziesięciu dniach żeglugi, w ciągu której odwiedzono Szwecję i Danię oraz pokonano dwa sztormy i biały szkwał – niewielki „Witeź” dotarł w nienaruszonym stanie do portu w Gdyni. Taki był początek polskiego żeglarstwa morskiego.

Generał Mariusz Zaruski opisał tę niezwykłą wyprawę w malutkiej, liczącej zaledwie 30 stron, książeczce zatytułowanej: „Żaglowym yachtem przez Bałtyk”. Tą bardzo inspirującą historię można znaleźć w zbiorach cyfrowych Biblioteki Narodowej.

Początki polskiego żeglarstwa – kalendarium

•  listopad 1917 – we Władywostoku powstaje „Pierwsza Polską Drużynę Harcerską” im. Tadeusza Kościuszki, założona przez Antoniego Gregorkiewicza (ok. 80 dzieci)
• 1919 – 1920 – pierwsze polskie obozy żeglarskie na Wyspie Rosyjskiej pod Władywostokiem, szkolenie żeglarskie przeszło kilkaset osób
• 1919 r. – Jan Gierszewski założył nieformalne Stowarzyszenie Przyjaciół Żeglarstwa w wybudowanej przez siebie przystani w Charzykowie
• 1922 r. – powstaje Chojnicki Klub Żeglarski (ChKŻ) założony oficjalnie przez Ottona Weilanda.
• 1923–1928 w Hufiec Syberyjski po powrocie do kraju kontynuuje działalność na Helu
• 1925 r. – Aleksandrowicz oraz gen. Mariusz Zaruski wraz z grupą zapaleńców rejestrują „Yacht-Klub Polski” – pierwszy morski klub żeglarski.
• 20 – 30 sierpnia 1925 pierwszy morski rejs polskiego jachtu „Witeź”

Więcej o historii polskiego żeglarstwa morskiego pisaliśmy też w artykule: Narodziny polskiego żeglarstwa morskiego.

Twoja żeglarska historia

Historia polskiego żeglarstwa rozpoczyna się od kilku łódek i garstki pasjonatów. Obecnie żeglarstwo śródlądowe oraz morskie jest dostępne praktycznie dla każdego, kto chce się nauczyć żeglować.

Jeśli masz już za sobą pierwsze kroki na pokładzie jachtu śródlądowego, zapraszamy na pierwszy morski rejs, który przygotowaliśmy z myślą o młodych adeptach żeglarstwa na bezpiecznych wodach Zatoki Gdańskiej. Nasz projekt „Pierwsza Fala” pozwala w spokojnych warunkach poznać żeglarstwo morskie i zdobyć pierwsze godziny stażowe na morzu.

Zobacz jak wygląda rejs jachtem po Zatoce Gdańskiej i dołącz do naszej załogi.

Bibliografia:
(1) Władywostok: Cruisers „Dmitry Donskoy” and „Rossia” in the Golden Horn Bay, Vladivostok, 1903, autor nieznany, domena publiczna [dostęp 13.05.2023]
(2) Darek Szczecina; Hufiec Syberyjski. Z Władywostoku do Wejherowa; [w:] Nasze Miasto [on-line:] https://naszemiasto.pl/hufiec-syberyjski-z-wladywostoku-do-wejherowa/ar/c1-4493880 [dostęp 26.10.2020]
(3) O Klubie; [w:] Chojnicki Klub Żeglarski; [on-line:] https://www.chkz.pl/o-klubie/bylo [dostęp 26.10.2020]
(4) Mariusz Zaruski; Żaglowym jachtem przez Bałtyk; Warszawa: Yacht-Klub Polski, 1925; [on-line:] https://polona.pl/item/zaglowym-yachtem-przez-baltyk-pierwsza-podroz-yachtu-polskiego-do-szwecji-20-8,NzM3OTQ1Nzc/22/#info:metadata [dostęp 26.10.2020]

Fotografie:

• Polska bandera wojenna (Bandera Marynarki Wojennej RP), By © Mateusz War. / Wikimedia Commons, CC BY-SA 3.0
• Hel, lipiec 1927 r. Fotografia ze zbiorów Darka Szczecina (2). Wykorzystano za zgodą autora.
• Chojnicki Klub Żeglarski (ChKŻ). Zdjęcia udostępnione za zgodą ChKŻ.