Czy rekiny rzeczywiście zjadają ludzi?

Rekiny od lat budzą strach i fascynację wśród ludzi. Mimo, że są one często przedstawiane jako niebezpieczne drapieżniki, które atakują ludzi, rzeczywistość jest znacznie bardziej złożona. Jak zachowują się rekiny z okolic Wysp Zielonego Przylądka? Odpowiadamy.

Rzadkie ataki na ludzi

Ataki rekinów na ludzi są niezwykle rzadkie. Statystyki pokazują, że w skali roku dochodzi do zaledwie kilku incydentów, a większość z nich nie kończy się poważnymi obrażeniami. Wody otaczające Cabo Verde, gdzie występuje wiele gatunków rekinów, w tym rekiny młoty i rekiny rafowe, są uznawane za stosunkowo bezpieczne dla pływaków i nurków.

Rekiny unikają kontaktu z ludźmi, a ich naturalne zachowania nie wskazują na agresję. Warto wiedzieć, że rekiny na Wyspach Zielonego Przylądka nie stanowią niczego nadzwyczajnego. 

Skąd pomysł, że rekiny atakują ludzi?

Rekiny, często postrzegane jako jedne z najbardziej niebezpiecznych zwierząt dla ludzi, zyskały tę reputację w dużej mierze dzięki filmom takim jak „Szczęki”. Film ten, inspirowany wydarzeniami z 1916 roku w New Jersey, przyczynił się do szerzenia strachu przed tymi drapieżnikami. Jednakże przedstawiona w nim historia jest daleka od rzeczywistości.

Spośród ponad 360 rozpoznanych gatunków rekinów, tylko w kilku przypadkach istnieją dowody, że niesprowokowane zabijały ludzi.

Dlaczego rekiny atakują?

Kiedy rekiny atakują ludzi, zazwyczaj jest to wynikiem pomyłki. Rekiny są drapieżnikami, które mogą być zainteresowane ruchomymi obiektami w wodzie. Potencjalnie mogą pomylić ludzi z ich naturalnymi ofiarami, takimi jak foki czy ryby. W takich przypadkach atak nie ma na celu zjedzenia człowieka, lecz sprawdzenia, co to za obiekt. 

Rekiny niebezpieczne dla człowieka

Zidentyfikowano 27 potencjalnie niebezpiecznych gatunków rekinów, które mogą atakować ludzi lub łodzie. Spośród nich tylko 10 gatunków uważanych jest za realnie niebezpiecznych dla człowieka, ponieważ istnieją udokumentowane przypadki ataków i ugryzień, które miały miejsce bez wyraźnego sprowokowania zwierzęcia. Niemniej jednak, takie incydenty są rzadkością i zazwyczaj nie kończą się tragicznie.

Gatunki, których udział w takich atakach odnotowano przynajmniej 10 razy przez ostanie 500 lat to:

• żarłacz biały (Carcharodon carcharias)
• żarłacz tygrysi (Galeocerdo cuvier)
• żarłacz tępogłowy (Carcharhinus leucas)
• żarłacz miedziany (Carcharhinus brachyurus)
• żarłacz błękitny (Prionace glauca)
• żarłacz czarnopłetwy (Carcharhinus melanopterus)

Spójrzmy na udokumentowane ataki rekinów

Jakie są rzetelnie udokumentowane ataki rekinów? W istocie jest ich bardzo niewiele, a statystyka rekinów jest bardzo słaba w porównaniu do innych zwierząt.

Ataki rekinów z New Jersey

Między 1 a 12 lipca 1916 roku miała miejsce seria ataków, które rozciągały się na około 130 kilometrów wybrzeża New Jersey. W wyniku tych incydentów co najmniej jeden rekin zabił cztery osoby, a jedna osoba doznała poważnych obrażeń.

Atakującymi rekinami były najprawdopodobniej żarłacze tępogłowe lub białe. Niektórzy jednak sugerowali, że mogły to być żarłacze tygrysie, ponieważ część ataków miała miejsce w strefie słodkiej wody.

Wydarzenia te stały się później inspiracją dla powieści „Szczęki” (ang. Jaws) autorstwa Petera Benchleya. W 1974 roku powieść była na liście bestsellerów w USA przez ponad 40 tygodni. Rok później Steven Spielberg nakręcił jej ekranizację.

Artykuł w gazecie „The Philadelphia Inquirer” o zabiciu rekina z 1916 roku.

Sam film osiągnął spory sukces, m. in. znalazł się na liście dziesięciu najlepszych filmów o tematyce morskiej portalu Prime Movies…

Uważa się, że film ten miał negatywny wpływ na postrzeganie rekinów w społeczeństwie: wzrost liczby polowań, zmniejszony ruch na plażach przez wiele lat, a nawet turnieje łowieckie, podczas których masowo zabijano rekiny. Zarówno Peter Benchley (autor powieści) jak i Steven Spielberg (reżyser filmu) zaznaczali, że „Szczęki są całkowitą fikcją” i prowadzili później kampanię na rzecz zatrzymania niszczenia populacji rekinów z powodu książki i filmu.

Rozbitkowie z USS Indianapolis

Po zatopieniu przez japoński okręt podwodny  amerykańskiego krążownika USS „Indianapolis” 30 lipca 1945 roku, z pozostałych w wodzie ok. 900 uratowano ostatecznie tylko 316 marynarzy.

Za przyczynę podawano między innymi ataki rekinów. W rzeczywistości o losie marynarzy przesądziła zbyt późna akcja ratunkowa, hipotermia i odwodnienie. Rozbitkowie po opuszczeniu tonącego okrętu pływali w wodzie tylko w kamizelkach ratunkowych, bez szalup. Z niejasnych przyczyn pomoc dotarła dopiero po 4 dniach i większość z marynarzy zmarła na skutek hipotermii i odwodnienia.

W 1991 roku nakręcono film Misja rekina opowiadający o zatopieniu „Indianapolis”.

Rekiny w Egipcie

W grudniu 2010 roku w egipskim mieście Sharm el-Sheikh miały miejsce ataki rekinów, w wyniku których życie straciła jedna osoba, kolejne 3 odniosły poważne obrażenia.

Jak podaje Polska Agencja Prasowa (2022):

W ciągu minionych 30 lat nad egipskim Morzem Czerwonym, odwiedzanym rocznie przez setki tysięcy turystów, doszło do 23 ataków rekinów, w tym sześciu ze skutkiem śmiertelnym. Mimo sensacyjnych opisów w mediach atak rekina w Egipcie jest jednak nieporównywalnie mniej prawdopodobny niż wypadek samochodowy.

Jakie zwierzęta atakują ludzi?

Statystki na temat ataków zwierząt na ludzi w 2024 roku prowadziły Narodowej Służby Zdrowia w Wielkiej Brytanii. Zwierzaki dały ludziom w kość niemal 30 tysięcy razy. Liderami są psy (ponad 10 tys. przypadków) i owady (drugie 10 tys.). Zwierzęta morskie nie są nawet w pierwszej dziesiątce. Sprawiły kłopoty ledwie 100 osobom.

W słonej wodzie i tak bardziej niż rekina należy obawiać się jeżowców i meduz. Rekinów nie ma w ogóle w tych statystykach. Nawet liczba osób pogryziona przez egzotyczne pająki czy jaszczurki, jakie ludzie dobrowolnie hodują w terrariach jest wyższa.

Czy pływamy po wodach z rekinami?

Oczywiście! I to po najbardziej rekiniastych. Wody wokół Cabo Verde są domem dla wielu gatunków rekinów, które są przyzwyczajone do obecności ludzi. Rekiny często ignorują nurków i pływaków, co czyni te wody stosunkowo bezpiecznymi.

Gatunki rekinów potencjalnie niebezpieczne dla ludzi

Rekin tygrysi (Galeocerdo cuvier): Jest jednym z największych drapieżników w wodach Wysp Zielonego Przylądka, występuje głównie na wodach przybrzeżnych.

Jest stosunkowo dużym rekinem, którego długość może dochodzić do 5 m. Jego nazwa pochodzi od charakterystycznych pasów ułożonych w poprzek ciała, które kształtem przypominają wzór na sierści tygrysa.

Prowadzi samotny tryb życia, poluje tylko w nocy na małe ryby, skorupiaki, żółwie i kałamarnice. Jako drapieżnik znajdujący się na szczycie łańcucha pokarmowego jest uznawany za gatunek zdolny do zjedzenia wszystkiego.

To drugi – po żarłaczu białym – najczęściej atakujący człowieka rekin. W ciągu roku mają miejsce średnio trzy, cztery ataki, jednak rzadko są one śmiertelne. Biorąc pod uwagę liczbę osób, które codziennie pływają, surfują, czy nurkują to liczba ataków rekinów jest praktycznie marginalna.

W latach ’60 i ’70 w rejonie Hawajów zabijano rekiny tygrysie w celu ochrony turystyki. Mimo zabicia 4668 rekinów liczba ataków nie zmniejszyła się.

Rekin czarnopłetwy (Carcharhinus limbatus): Powszechnie występuje w strefach przybrzeżnych i znany jest ze swoich charakterystycznych płetw z czarnymi końcami.

Osiąga maksymalnie 2,6 m przy wadze niemal 123 kg, choć zwykle dorosłe osobniki mierzą około 1,5 m długości. Rekiny te żerują najczęściej w dużych skupiskach.

Rekiny te wykazują ciekawość w obecności nurków, zwykle jednak zachowują bezpieczny dystans. Zwykle są nieśmiałe i płochliwe, lecz w obecności pokarmu mogą stać się agresywne, co w połączeniu z ich wielkością oraz szybkością może stanowić pewne zagrożenie dla ludzi. 

Niepokoić powinni się wyłącznie nurkowie, którzy koniecznie chcą zaczepiać te rekiny. Do 2008 roku International Shark Attack File zanotowała 28 ataków żarłacza czarnopłetwego z czego prawie połowa była sprowokowana działaniem nurków. Większość skutkowała niewielkimi obrażeniami. Jeden był śmiertelny.

Rekin młot (Sphyrna lewini): Gatunek ten jest uważany za zagrożony i często występuje w tym regionie.

Poczciwego głowomłota umieszczono na znaczkach pocztowych w kilku krajach: Ghanie, Maroku Panamie oraz na Madagaskarze. Może nie jest taki zły?

Rekin ten jest aktywny zarówno za dnia jak i w nocy. Dorosłe osobniki zwykle prowadzą samotniczy tryb życia lub przebywają w niewielkich skupiskach. Podczas corocznych migracji tworzą niekiedy wielkie grupy składające się z setek lub tysięcy osobników.

Rekin ten zdrowo się odżywia – lubi śledzie i makrele. Na niektórych obszarach główny element ich diety stanowią płaszczki. W razie potrzeby nie gardzi też głowonogami i skorupiakami.

Głowomłot jest potencjalnie groźny dla człowieka. Do 2013 roku odnotowano na świecie 34 ataki dużych rekinów z rodziny młotowatych na ludzi. Istnieją także doniesienia, że na południu Kalifornii rekin ten podkrada połowy wędkarzom.

Rekin pielęgniarz (Ginglymostoma cirratum): Można go zobaczyć odpoczywającego na dnie morza. Prowadzi głównie nocny tryb życia. Jego długość wynosi od 1 do 3 metrów, przy wadze 70 do 114 kg.

Ma dość nieprzyjemny wyraz twarzy.  Niewielki okrągły otwór gębowy skierowany jest do przodu i dwa wąsiki czuciowe na pysku. W języku polskim określany jako rekin wąsaty.

Jest miłośnikiem owoców morza, odżywia się głównie krewetkami, krabami i ośmiornicami. W razie potrzeby zje też jeżowca. Gdy odnajdzie pokarm, „wsysa” go pyskiem z zawrotną prędkością liczoną w milisekundach.

Jest to względnie łagodny rekin, jest ospały za dnia i ma małe zęby, zaniepokojony zwykle ucieka.

Często pływa w towarzystwie ludzi i pozwala się do siebie zbliżyć, głaskać i karmić z ręki. Podobno może być nawet ujeżdżany przez dzieci, co jednak serdecznie odradzamy. W końcu to jest rekin.

Pod względem liczby ataków na ludzi rekin ten zajmuje czwarte miejsce, za żarłaczem białym, rekinem tygrysim i żarłaczem tępogłowym. Najczęstszą przyczyną ugryzienia jest przypadkowe nadepnięcie na śpiącego na piasku rekina.

Gatunki rekinów niegroźne dla człowieka

Rekin tygrysi piaskowy (Carcharias taurus): To bardzo rzadki gatunek, który można spotkać w tym regionie. Jest bardzo aktywnym i szybko pływającym drapieżnikiem. To duży rekin osiągający ponad 4 m długości i 289 kg masy ciała.

Ze względu na duże głębokości na jakich żyje niewiele wiadomo o biologii i zachowaniu tego gatunku.

Preferuje głębinowe siedliska o skalistym dnie, chociaż spotykany jest czasami również w płytkich piaszczystych wodach. Dorosłe osobniki zwykle są samotnikami, lecz czasem są spotykane w małych grupkach liczących do pięciu osobników. Zamieszkują dość duże obszary, przemieszczając się wzdłuż podwodnych grzbietów górskich.

Pomimo dużych rozmiarów i groźnego wyglądu, rekin ten cechuje się spokojnym usposobieniem i nie wykazuje agresji względem człowieka, nawet w przypadku bezpośredniego kontaktu. Brak danych o atakach na ludzi.

Żarłacz żółty (Negaprion brevirostris): Zamieszkuje płytkie wody o głębokości nie przekraczającej 90 m.

Inaczej żarłacz cytrynowy. Zwykle spotyka się go w pobliżu raf koralowych, w zatokach, ujściach rzek , ale również i w portach. Jest to gatunek przystosowany do życia w wodzie słodkiej i słonej. Dorosłe osobniki osiągają 2,4−3,5 m długości.

Żarłacz żółty znajduje się na szczycie łańcucha pokarmowego, jest aktywny zarówno w dzień jak i w nocy. Najczęściej pływa samotnie lub w małych grupach liczących 2−4 osobników.

Jego łupem padają ryby, ośmiornice, skorupiaki, a także żółwie, ptaki i ssaki morskie – słowem wszystko. Dzięki współpracy z innymi osobnikami gatunek ten z powodzeniem poluje na większe od siebie ofiary.

Żarłacz żółty, pomimo sporych rozmiarów, nie stanowi zagrożenia dla ludzi. Według danych The International Shark Attack File odnotowano zaledwie 10 przypadków obrażeń u ludzi spowodowanych przez tego rekina. Wszystkie miały miejsce w wodach w pobliżu Florydy oraz na Karaibach. Na Cabo Verde pływanie z nimi jest popularną atrakcją wśród turystów.

Rekin wielorybi (Rhincodon typus): Największa ryba świata, którą można zobaczyć w wodach wokół Cabo Verde.

Największy przedstawiciel rekinów i największa ryba na świecie. Największy osobnik jakiego zmierzono miał 18,8 metra długości, choć są pogłoski o osobnikach nawet 20-metrowej długości. Może ważyć ponad 13 ton. Ryba ta żyje bardzo długo, około 70 lat.

Pomimo imponujących rozmiarów i groźnie brzmiącej nazwy, rekin wielorybi jest istotą niezwykle łagodną i nie stanowi najmniejszego zagrożenia dla człowieka. Swoje dobroduszne usposobienie zawdzięcza między innymi doskonałej diecie. Żywi się planktonem. 

Rekiny wielorybie to jedne z najpiękniejszych morskich stworzeń. Występują w pobliżu wysp Sal i Boa Vista.

Kto liczy ataki rekinów?

Rzeczywiście istnieje coś takiego jak „Baza danych ataków rekinów” (ang. The International Shark Attack File – ISAF). Została założona w 1958 r. przez Biuro Badań Marynarki Wojennej USA. Początkowo prowadził ją tzw. Panel Badań nad Rekinami – grupa 34 uznanych naukowców specjalizujących się w rekinach.

Podobno baza ta zawiera informacje o ponad 6800 atakach rekinów, które miały miejsce od początku XVI wieku do dnia dzisiejszego. Dostęp do niej mają jedynie naukowcy.

Obecnie bazę tą prowadzi Muzeum Historii Naturalnej na Florydzie.

Na stronie internetowej ISAF można zobaczyć m. in. coroczny raport o domniemanych interakcjach rekinów z ludźmi na całym świecie (w 2023 roku było to 120 incydentów).

Jak nie trudno się domyślić USA ponownie przodują na świecie w liczbie niesprowokowanych ugryzień przez rekiny.

Bardziej wnikliwym czytelnikom polecam mapy przygotowane przez ISAF, na których można zobaczyć gdzie gryzą rekiny (spojler: głównie USA, Australia i RPA).

The International Shark Attack File – ISAF: https://www.floridamuseum.ufl.edu/shark-attacks/

Obserwacje rekinów w klatkach

Obserwacje rekinów w klatkach prowadzi się w kilku popularnych lokalizacjach na całym świecie, szczególnie w miejscach, gdzie rekiny są powszechne i można je bezpiecznie obserwować:

• Zatoka Fałszywa (RPA)
• Wyspa Kokosowa (Kostaryka)
• Malediwy
• Egipt i Sudan
• Wyspy Galapagos

Chociaż rekiny są często postrzegane jako niebezpieczne drapieżniki, większość gatunków nie atakuje ludzi. Ataki są rzadkie i zazwyczaj wynikają z pomyłek lub prowokacji. Nurkowanie w klatkach jest postrzegane jako stosunkowo bezpieczne, zwłaszcza w porównaniu do innych aktywności wodnych.

Przyczyną wypadków przy tego rodzaju eksploracji oceanu jest najczęściej nieprzestrzeganie zasad bezpieczeństwa, takich jak karmienie rekinów lub zbliżanie się do nich bez potrzeby, może prowadzić do niebezpiecznych sytuacji.

W 2007 roku w RPA, nurek Mark Addison udowodnił, że można pływać wśród rekinów tygrysich poza klatką, a wydarzenie to sfilmowała stacja Discovery Channel.

Krytycy nurkowania w klatkach podnoszą kwestie etyczne związane z przyciąganiem rekinów do łodzi za pomocą przynęt, co może wpływać na ich naturalne zachowanie.

Bezpieczeństwo w wodzie

Podsumowując, choć rekiny są potężnymi drapieżnikami oceanicznymi, ich ataki na ludzi są rzadkością. Zrozumienie zachowań tych zwierząt oraz przestrzeganie podstawowych zasad bezpieczeństwa pozwala cieszyć się pięknem oceanicznych przygód bez zbędnego strachu.

Aby doświadczyć uszczerbku na zdrowiu z powodu rekina trzeba się naprawdę postarać. W rzeczywistości bardziej niż rekina należy obawiać się jeżowców i bezpańskościach czworonogów wałęsających się tu i ówdzie po wyspach.

Cabo Verde oferuje wyjątkowe doświadczenia związane z obserwacją życia morskiego, a spotkanie z rekinami może być fascynującym przeżyciem dla każdego miłośnika podwodnego świata.

Źródła:

• Ataki rekinów na ludzi, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ataki_rekin%C3%B3w_na_ludzi [28.12.2024]
• Polska Agencja Prasowa, Ataki rekinów w Egipcie. Wtedy było ich jeszcze więcej. Drapieżniki atakowały w przeciągu kilku dni, ttps://www.pap.pl/aktualnosci/news%2C1274000%2Cataki-rekinow-w-egipcie-wtedy-bylo-ich-jeszcze-wiecej-drapiezniki [2022-07-05]
• Ego-Man, Czy wiesz jakie zwierzę najczęściej atakuje ludzi? https://ego-man.pl/hobby/czy-wiesz-jakie-zwierze-najczesciej-atakuje-ludzi
• Żarłacz czarnopłetwy, Relacje z ludźmi, https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBar%C5%82acz_czarnop%C5%82etwy [28.12.2024]
• Głowomłot pospolity, https://pl.wikipedia.org/wiki/G%C5%82owom%C5%82ot_pospolity

Obrazy:

• Photo by Daniel Torobekov: https://www.pexels.com/photo/woman-scuba-diving-with-fish-18659802/
• Artykuł w gazecie The Philadelphia Inquirer o zabiciu rekina, Staff of the Philadelphia Inquirer. – The Philadelphia Inquirer newspaper, 1916, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2762284
• Dorosły rekin tygrysi, Autorstwa Albert Kok – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18341026
• Autorstwa Albert Kok – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18341026
• Zwartpunt haai, Albert kok – Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=45447550
• Photo by Walter Torres: https://www.pexels.com/photo/a-diver-near-the-shark-under-water-11533264/
• Jeden z „towarzyszy” Ginglymostoma cirratum – ryby z rodziny podnawkowatych (Echeneidae; Bahamy), Duncan Wright (User:Sabine’s Sunbird) – en: Image:Nurse shark with remoras.jpg, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=63464712
• Smalltooth sand tiger (Odontaspis ferox) in the Gulf of Mexico, Dr. Ken Sulak, U.S. Geological Survey – http://gallery.usgs.gov/video_tags/fish/thumb/93/1, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6554006
• Dorosły żarłacz u wybrzeży Tiger Beach na Bahamach, Pterantula – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=5963440
• Closeup of a large shark swimming underwater above reefs with a scuba diver, Designed by Freepik
• Photo by Daniel Torobekov: https://www.pexels.com/photo/man-swimming-with-shark-10498904/