Polska bandera – czym różni się od flagi?

Nie każda flaga na statku jest banderą, a bandera to nie koniecznie to samo, co flaga państwa. W Polsce stosuje się kilka bander w zależności od charakteru statku, w tym trzy bandery żeglarskie. Banderę noszą statki handlowe, wojenne a także jachty przynależące do uprzywilejowanych organizacji i klubów żeglarskich. To podstawy Etykiety Flagowej.

Czym jest bandera?

Samo słowo „bandera” pochodzi z języka hiszpańskiego i oznacza przynależność państwową statku – można powiedzieć, że statek jest bandery polskiej, jeżeli jest zarejestrowany w Polsce. W węższym, bardziej dosłownym znaczeniu, bandera oznacza flagę podnoszoną na jednostce pływającej, która określa jej przynależność.

Można by zapytać: więc polski statek podnosi Flagę Polski, tyle że na statku – jak to w żegludze – wszystko musi nazywać się inaczej, dlatego flagę tę nazywamy wówczas banderą? Otóż nie.

Rozpocznij przygodę z żeglarstwem morskim pod własną banderą! Zapraszamy na zapoznawczy rejs morski dla młodzieży po Zatoce Gdańskiej.

Bandera to nie to samo, co flaga państwowa

Często bandera zasadniczo różni się od flagi państwa, jest do niej mniej lub bardziej podobna, a także zawiera dodatkowe elementy świadczące o charakterze statku. Bandera ma najczęściej – choć nie zawsze – kształt prostokąta, jej wzór i kolorystka oraz proporcje określone są w ustawodawstwie danego państwa. W ten sposób różne kraje oznaczają swoje statki handlowe, okręty wojenne oraz statki specjalnego przeznaczenia, a także jachty należące do znaczących klubów i organizacji.

Tylko w niektórych krajach za banderę dla wszystkich statków służy po prostu flaga narodowa. Tak jest na przykład w Holandii, Francji, Portugalii, Brazylii, Chile i innych krajach. W wielu krajach – w tym w Polsce – obowiązuje inny wzór bandery dla statków Marynarki Handlowej, Marynarki Wojennej oraz trzy bandery jachtów sportowych: Yacht Klubu Polski, Polskiego Związku Żeglarskiego oraz Yacht Klubu Morskiego „Kotwica”.

Przykłady flag narodowych, które są jednocześnie banderami: Holandia, Portugalia, Brazylia.

Polskie bandery statków cywilnych i wojennych

Współczesna polska bandera podnoszona na morskich statkach handlowych jest bardzo podobna do tradycyjnej flagi państwowej, stanowi jej drugi wariant zwany „flagą państwową z godłem”. Flagę tę po raz pierwszy ustanowiono w 1919, początkowo była przeznaczona dla polskich statków handlowych oraz przedstawicielstw dyplomatycznych i konsulatów.

W latach 1928–1938 była wyłącznie banderą handlową. Stosowanie takiego wzoru wynikało z faktu, że tradycyjna flaga biało-czerwona była i jest do dziś jedną z flag Międzynarodowego Kodu Sygnałowego, flagą „H”, jako sygnał jednoliterowy oznaczająca: „Mam pilota na statku”. Dlatego dla rozróżnienia jej, polską banderę uzupełniono o godło.

Bandera Polskiej Marynarki Wojennej jest niemal identyczna z banderą handlową z tą różnicą, że w części swobodnej ma trójkątne wcięcie (jaskółczy ogon). Jest to wzór charakterystyczny dla statków marynarki wojennej państw nadbałtyckich. Ma też nieco inne proporcje.

Od lewej: Flaga Polski, bandera statków Polskiej Marynarki Handlowej, bandera Polskiej Marynarki Wojennej.

Pierwsza polska bandera żeglarska – Yacht Klubu Polski

Obecnie, oprócz bander Marynarki Handlowej i Marynarki Wojennej, Polska ma trzy bandery żeglarskie: PZŻ, YKP i JKMW „Kotwica”. Pierwszą z nich, formalnie usankcjonowaną przez Ministra Spraw Wewnętrznych, była bandera przedwojennego Yacht Klubu Polski.

Uroczyście podniesiona przez Antoniego Aleksandrowicza na warszawskiej przystani YKP w 1927 roku bandera YKP, była polską banderą wojenną zawierającą w lewym górnym rogu pierwotną flagę YPK: ukośny czerwony krzyż w niebieskim obwodzie.

Bandera YKP z 1927 roku.

Bandera Polskiego Związku Żeglarskiego

Powołany w 1924 roku, Polski Związek Żeglarski, jako reprezentant całego polskiego żeglarstwa na arenie międzynarodowej nie widział początkowo potrzeby ustanawiania symboli. Utworzenie związku ogólnopolskiego było potrzebą chwili, gdyż warunkiem udziału w zbliżających się Igrzyskach Olimpijskich w Paryżu (1924), było wyłonienie reprezentacji przez organizację ogólnokrajową.

Jako pierwsze powstało godło związku: kotwica, w której trzon wkomponowano inicjały nazwy związku – litery „PZŻ” jedna nad drugą. Trzy fale tworzą ramiona tego prostego, czytelnego i nie zmienionego do dziś symbolu znanego każdemu żeglarzowi w Polsce.

Oficjalna bandera i proporzec PZŻ ukazały się najprawdopodobniej dopiero trzy lata po założeniu związku, w 1927 roku. Godło barwy niebieskiej zostało umieszczone w kantonie polskiej bandery cywilnej. Pierwsza powojenna bandera PZŻ miała domalowany znak Związku tuszem na powojennej banderze polskiej floty, która w czasach PRL (1957-1991) zawierała orła bez korony.

Wysokość tej kotwicy była mniejsza niż na banderach przedwojennych. Współczesna Bandera Polskiego Związku Żeglarskiego nosi symboliczną kotwicę PZŻ równą połowie wysokości Godła Polski – białego orła w koronie na czerwonym tle.

Rejs morski dla młodzieży po Zatoce Gdańskiej – Pierwsza Fala

Trzecia polska bandera klubowa

Trzecia z polskich bander sportowych – należąca do Oficerskiego Yacht Klubu (OYK), wprowadzona została najpóźniej, bo pięć lat po banderach YKP i PZŻ. Klub wojskowy uzyskał prawo noszenia bandery podobnej do YKP: bandery wojennej z klubowym godłem w kantonie.

Godło klubowe zawierało znak zaczerpnięty z bandery kaprów polskich – de facto polskiej Marynarki Wojennej sprzed kilku wieków – obnażoną rękę z tasakiem marynarskim na czerwonej tarczy. Tradycje Oficerskiego Yacht Klubu kontynuował po wojnie Jacht Klub Marynarki Wojennej „Kotwica”. Zamieniono wówczas ukośny krzyż z przedwojennego wariantu na rzecz większej tarczy z uzbrojonym ramieniem.

Bandery okrętów marynarki wojennej i statków specjalnego przeznaczenia na Bałtyku

Bandera okrętów wojennych bardzo często ma inny wzór od bander używanych przez statki cywilne, przy czym bandery wojenne państw bałtyckich – również Polski – są z ogonami. Na przykład duńska bandera, oprócz wcięcia odróżniającego ją od typowej Flagi Danii, przewiduje oznaczenia stosownie do stopnia dowódcy okrętu.

Od lewej: Flaga Danii, bandera Królewskiej Duńskiej Marynarki Wojennej (Kongelige Danske Marine); bandera wiceadmirała.

Niektóre kraje dysponują specjalnymi banderami dla statków określonych służb, które to bandery stanowią pewien nieznacznie zmieniony wariant bandery państwowej. Nazywane są wówczas flagami służbowymi lub urzędowymi (niem. Dienstflagge lub ang. service flags). Tak na przykład podczas rejsu w Norwegii możemy zobaczyć nie tylko banderę Sjøforsvaret (Norweska Królewska Marynarka Wojenna), ale też norweską banderę celną lub pocztową.

Od lewej: Flaga Norwegii, bandera Norweskiej Królewskiej Marynarki Wojennej (Sjøforsvaret); bandera Poczty Norweskiej (Posten Norge).

Jednostki pomocnicze Polskiej Marynarki Wojennej od 1993 r. również dysponuje oddzielną banderą. Pomocnicze jednostki pływające – często pełnią rolę wsparcia okrętów wojennych, niebędącego działaniami bojowymi. Zalicza się do nich m. in. kutry patrolowe, zbiornikowce czy holowniki. Są to przeważnie niewielkie jednostki, zabezpieczające działalność sił głównych w portach wojennych.

Od lewej: bandera pomocniczych jednostek pływających Polskiej Marynarki Wojennej, bandera pomocniczych jednostek pływających Królewskiej Marynarki Wojennej (Royal Fleet Auxiliary).

Pod banderą niepisanego prawa

W Polsce mamy trzy niekwestionowane bandery żeglarskie: PZŻ, YKP i JKMW „Kotwica”. Stosowanie tych bander nie jest obecnie całkowicie uregulowanie prawnie(2), jednakże jest powszechnie stosowane w praktyce. Jak pisze Andrzej Bebłowsk z Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego:

Podważanie ich legalności jest niezgodne ze zdrowym rozsądkiem i rzeczywistością. Nawet gdyby nie było dokumentów je wprowadzających – a one były – sama 91 lat trwająca praktyka ich użytkowania jest już prawem(1).

Od lewej: współczesna bandera Yacht Klubu Polski, Polskiego Związku Żeglarskiego oraz Yacht Klubu Morskiego „Kotwica”.

Napisz własną żeglarską historię!

Na śródlądowych rejsach i obozach żeglarskich podnoszenie bandery nie jest obowiązkowe – zwykle robią to kluby i przystanie na początek sezonu żeglarskiego. Natomiast bandera pozostaje niezbędna na rejsach morskich – zawsze podnosimy ją na naszych rejsach morskich z młodzieżą na Wyspach Kanaryjskich oraz na wodach Bałtyku.

Młodych adeptów żeglarstwa, którzy mają już za sobą podstawowe szkolenie żeglarskie, zapraszamy na spotkanie z morzem w trakcie rejsu po bezpiecznych wodach Zatoki Gdańskiej. W ciągu tygodnia zwiedzania pięknego polskiego wybrzeża pokażemy Ci to, co  w morzu najciekawsze: morskie porty jachtowe, nawigację, żeglugę w nocy, manewrowanie dużym jachtem i mieszkanie na nim. A wszystko to bez choroby morskiej!

Zobacz naszą propozycję: Zapoznawczy rejs morski dla młodzieży po Zatoce Gdańskiej

Zapraszamy na pierwsze spotkanie z morzem na spokojnych wodach Zatoki Gdańskiej: Pierwsza Fala – zapoznawczy rejs morski dla młodzieży.

Kod rabatowy na rejs żeglarski: KO
Rabat: -5%

Kody rabatowe są dostępne po przejściu do formularza rejestracji. W związku z dużą ilością zgłoszeń, liczba kodów rabatowych jest ograniczona.

Pierwsza Fala to zapoznawczy rejs morski dla młodzieży po bezpiecznych wodach Zatoki Gdańskiej.

Bibliografia:
(1) Andrzej Bebłowski; Flagi na morzu; [w:] FLAGA. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego; Numer 4(28) – styczeń-marzec 2015; [dostęp on-line 29.10.2020] https://docplayer.pl/9476238-Flagi-na-morzu-od-redakcji.html
(2) Spór o banderę PZŻ; [w:] „Jachting” Dobra Praktyka Żeglarska; 13.10.2017; [online:] https://www.jachting.com/artykul/13-10-2017/spor-bandere-pzz [dostęp: 29.10.2020]