Lina do ustawiania żagla

Liny do ustawiania żagli to przede wszystkim szoty i fały. Lin przy żaglu znajdziemy oczywiście więcej i trzeba wiedzieć jak się nimi posługiwać, aby podnosić i ustawiać żagle. Wszystkie te liny zaliczamy do olinowania ruchomego.

Olinowanie ruchome

To liny służące do obsługi takielunku oraz innych ruchomych elementów osprzętu jachtowego, takich jak płetwa sterowa czy miecz. Wszystkie te liny maja przynajmniej jeden koniec wolny.

Jako olinowanie ruchome na jachtach śródlądowych stosuje się miękkie liny włókienne plecione lub pokrętkowe. Grubość liny dobiera się w zależności od wymaganego obciążenia podczas pracy. Olinowanie ruchome wykorzystuje system bloków, aby redukować obciążenie i ilość siły wymaganej do obsługi lin.

Do lin olinowania ruchomego zalicz się: szoty i kontraszoty, fały i kontrafały, topenantę i dirkę, gaję, szkentlę, hals oraz obciągacz bomu. Oczywiście lin do ustawiania żagla może być więcej w zależności od rodzaju ożaglowania i typu jednostki.

Fały i kontrafały na jachcie

Fały to liny służące na jachcie do podnoszenia wszystkiego co ruchome: ożaglowania, płetwy sterowej lub miecza. Nazwa fału powstaje poprzez połączenie z nazwą elementu, który jest nią podnoszony. W ten sposób lina do podnoszenia żagla głównego to fał grota. Na jachcie znajdziemy także fał foka, fał miecza, fał płetwy sterowej itd.

Kontrafały to liny służące do opuszczania bądź zrzucania ruchomych elementów. Stosuje się je tam, gdzie siła ciężkości nie wystarcza do opuszczenia jakiegoś elementu ożaglowania lub osprzętu. Na jachtach śródlądowych stosowany jest zwykle tylko fał płetwy sterowej. Kontrafał grota lub innych żagli możemy spotkać na większych jednostkach.

Po lewej: zaznaczona lina przy maszcie to fał grota i fał foka na małym jachcie typu slup bermudzki. Po prawej: szot foka i szot grota. CC BY-SA 3.0.

Szoty i kontraszoty

Szot jest liną służącą do obsługi pracującego żagla, czyli do sterowania żaglem. W przypadku żagli przednich (sztaksli), najczęściej stosuje się parę szotów (lewy i prawy), które pracują na przeciwnych halsach.

Przy dużych żaglach razem z szotem może być czasami stosowana lina o działaniu przeciwstawnym, zwana kontraszotem. Kontraszoty sprawdzają się najczęściej przy słabych wiatrach lub dużej fali – zapobiegają niekontrolowanemu „przelatywaniu” żagli na przeciwną stronę. Na jachtach śródlądowych rzadko się je stosuje.

Na małych jachtach śródlądowych najważniejsza lina do ustawiania żagla to szot grota.

Inne liny do ustawiania bomu i gafla

W ożaglowaniu bermudzkim do ustawiania bomu stosuje się dwie liny:

• topenanta – lina podtrzymująca nok bomu, w razie potrzeby unosząca go do góry
• obciągacz bomu – lina działająca w przeciwnym kierunku niż topenanta, zapobiega niekontrolowanemu unoszeniu się bomu

W ożaglowaniu gaflowym do ustawiania bomu i gafla stosuje się trzy liny:

• dirka – lina spełniająca funkcje topenanty w ożaglowaniu gaflowym, podwójna topenanta, podtrzymująca bom
• pikfał – lina do podnoszenia piku gafla
• gardafał – lina do gardy gafla

Liny do podnoszenia żagli w ożaglowaniu gaflowym: (1) fału foka (2), gardafał (3) pikfał na małym jachcie typu slup gaflowy. CC BY-SA 3.0.

Liny do ustawiania żagla (trymowania)

Liny przy żaglu służące do trymowania na jachtach śródlądowych to:

• hals – lina olinowania ruchomego regulacja napięcie żagla w poziomie
• refhals – linka mocująca róg halsowy żagla, stosowana przy refowaniu żagla
• szkentla – lina łącząca róg szotowy żagla z końcem bomu (nokiem).
• refszkentla – podobnie jak szkentla łączy róg szotowy żagla z nokiem bomu, stosowana przy refowaniu żagla

Liny do stawiania żagli na jachcie Beneteau Oceanis 45 na Wyspach Kanaryjskich. Lina do stawiania grota nie podnosi go do góry lecz wyciąga z masztu, ponieważ na tym jachcie grot jest rolowany do wnętrza masztu (system rolowania grota). Fok tradycyjne rolowany na sztagu. Widoczna topenanta podtrzymująca nok bomu oraz obciągacz bomu na licznych blokach.

Słowniczek pojęć:

• Fok – żagiel przedni
• Grot – główny żagiel na jachcie
• Gafel – drzewiec mocujący górny lik żagla gaflowego. Końce gafla to garda i pik.
• Miecz – ruchoma płyta z drewna, tworzywa sztucznego lub metalu, umieszczona w skrzynce mieczowej, zwiększa opór boczny i zapobiega dryfowi jachtu.
• Bom – drzewiec mocujący dolny lik żagla, końce bomu to pięta i nok
• Sztaksle – żagle trójkątne rozpinane na sztagu, dzielą się na przednie (np. fok, kliwer, latacz) oraz przymasztowe (stosowane na dużych żaglowcach)
• Ożaglowanie gaflowe – czworokątny żagiel rozpięty pomiędzy ukośnym gaflem u góry i bomem na dole.
• Trymowanie żagli – nadawanie żaglom odpowiedniego kształtu dla jak najlepszej wydajności aerodynamicznej

Ilustracje:

Przykładowy przebieg i umiejscowienie fału foka (1) oraz fału grota (2) na małej jednostce żaglowej typu slup, Lips – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=27887506 [29.03.2023]
Schemat jachtu mieczowego z profilu z zaznaczonymi na czerwono szotem foka i grota, Lips – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16374082 [29.03.2023]
Przykładowy schemat przebiegu fału foka (1), gardafału (2) oraz pikfału (3) na małej jednostce żaglowej typu slup z ożaglowaniem gaflowym, Lips – Praca własna, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=27888334