Tajemnice Jeziora Śniardwy
Jezioro Śniardwy wzbudza ciekawość nie tylko ze względu na swoje gigantyczne rozmiary. Jego rozbudowana linia brzegowa z licznymi zatokami kryje wiele wyjątkowych zakątków nieznanych dla większości żeglarzy. Co roku liczni turyści chcą zwiedzić ten wyjątkowy zakątek Polski. Nie ma na to lepszego sposobu niż wyprawa jachtem przez jezioro Śniardwy.
Spis treści
Król Sielaw
Legenda o Rybim Królu ma kilka wersji. Rybi Król (lub inaczej Król Sielaw) jest w nich władcą wszystkich wód na ziemiach pruskich. Strzeże on bezpieczeństwa mieszkańców jezior i rzek.
Według jednej z wersji legendy, niegdyś czynił to tak skutecznie, że mieszkańcy Mazur nie mogli niczego złowić i zaczęli cierpieć głód. Rybacy tworzyli coraz wymyślniejsze sieci, aby cokolwiek złapać, jednak bez rezultatu.
W obliczu klęski głodu żona pewnego rybaka zwróciła się o pomoc do pruskich bogów. W zamian za ofiarę podarowali jej metalowe kółko, stanowiące wzór do wykonania nowej sieci.
W tą sieć złowiono Rybiego Króla, uwięziono go, a w pruskich wioskach zapanował dostatek.
Historia ta ma prawdopodobnie kilka wieków, a Król Sielaw do dziś kołysze się na falach w Mikołajkach:
Corocznie 1 maja mieszkańcy podczas uroczystej ceremonii wodują długą na 3 metry kukłę wyobrażającą rybę z maleńką koroną, po czym cumują ją za pomocą ciężkiego kotwicznego łańcuch do mostu. „Król Sielaw” spędza tam całe lato kołysany przez fale, z zaciekawieniem oglądany i fotografowany przez turystów. Podczas kolejnej uroczystości 1 października, wyławia się go i przewozi do zimowej siedziby. Zanim „Król Sielaw” pojawiła się przy moście w Mikołajkach, przez setki lat krążyły o nim legendy wśród miejscowych rybaków. [1]
Po pierwszej wojnie światowej w sądzie w Berlinie rozstrzygnięty został wieloletni spór o umieszczenie „sielawowego ogiera” w herbie miasta (Śniardwy, s. 240). Od tamtej pory Rybi Król widnieje w herbie i wielu innych symbolach Mikołajek.
Herb Mikołajek przedstawia srebrną rybę z koroną na głowie, skutą łańcuchem. Ryba nawiązuje do legendy o Rybim Królu z jeziora Śniardwy. Domena publiczna.
Rybiego Króla możemy także spotkać osobiście w pobliżu mostów w Mikołajkach, jak pisze Wojciech Kujawski:
Czekając na statek, patrzymy z mostu na uwiązanego na łańcuchu u jego przęsła kilkumetrowej długości potwora drewnianego, pływającego w wodzie. Jakieś widmo rybie, pół krokodyl, pół wąż morski ze złota korona na głowie. Ongiś podobno przestały się rozpładzać sielawki, źródło utrzymania Mikołajek, wtedy ojcowie miast poszli po rozum do głowy i uwiązali u mostu potwora, którego nazwali „Stinthengst” (sielawkowy ogier) [s. 236].
Król Sielaw – fontanna na rynku w Mikołajkach oraz pomnik w Wiosce Żeglarskiej Mikołajki. Fotografie CC BY-SA 3.0.
Zobacz także: Jezioro Śniardwy – atrakcje
Fort Lyck na wyspie Czarci Ostrów
Niewielka Wyspa Czarci Ostrów (niem. Teufels Werder) zbudowana jest z gliny, piasków, żwiru i głazów granitowych. Jej długość to około 350 m, a szerokość 200 m. Wznosi się 12 m ponad taflę wody jeziora Śniardwy [4].
Jako miejsce strategiczne została ufortyfikowana na polecenie cesarza Fryderyka II Wielkiego w 1784 roku.
Najwyżej wznosi się wysoki Czarci Ostrów – Czartowa Góra (Teufelwerder) mała piaszczysta wysepka, wysunięta dalej ku zachodowi. W l. 1785 – 88 Fryderyk II w czasie walk o cła na Wiśle zbudował tu jako memento pod adresem Rosji fort Ełcki (Fort Lyck), który jednak w 1896 opuszczono, a później rozebrano (…) Na Czartowej Górze znaleziono wiele urn przedhistorycznych.
[3] 1923 s. 58/ 1991 s. 67
Dwa znane plany Fortu Lyck na Wyspie Czarciej. Pierwszy znajduje się w Germanische National Musem w Nurmberg pod numerem katalogowym HB 5241. Drugi zamieszczono w periodyku Masovia w 1902 roku. Plany te są niemal identyczne jeśli chodzi o zawartość. Domena publiczna.
Obecnie po fortyfikacjach pozostały jedynie resztki fundamentów. Znane są tylko dwa plany Fortu Lyck, na podstawie których można odtworzyć jego wygląd. W sześciu miejscach zbudowano szańce pod armaty, a całość otoczono dodatkowym wałem. Na północnym skraju wyspy umieszczono laboratorium prochowe z magazynem [5].
Niewielka twierdza była doskonale zagospodarowana. Zbudowano tutaj koszary oficerskie, dwa magazyny żywności, piekarnię i pralnię. Był tu nawet niewielki ogródek warzywny na potrzeby załogi.
Na południowo-zachodnim krańcu wyspy zbudowano mały port z symetrycznym falochronem.
W 1843 roku zapadła decyzja o budowie twierdzy Boyen. Wówczas Fort Lyck stracił na znaczeniu, niedługo później go rozebrano i przeniesiono na tereny nowo powstającej fortyfikacji w Giżycku [4].
Fort Lyck – wizualizacja graficzna, Piotr Olszak (2004), portal www.drewnopedia.pl. Wykorzystano za zgodą Autora. Kopiowanie bez zgody jest zabronione.
Osada na wyspie Szeroki Ostrów
Leżący w południowej części jeziora Śniardwy Szeroki Ostrów (niem. Spirdingswerder) obecnie jest półwyspem liczącym ponad 70 ha powierzchni, połączony z lądem wąską groblą. Niegdyś była to największa wyspa na jeziorze Śniardwy.
Groblę, którą prowadzi droga, usypano prawdopodobnie w 1943 roku. Niegdyś była tutaj osada licząca 30 mieszkańców, z której pozostały jedynie fundamenty domostw i piwnic.
W kącie południowo-zachodnim rozsiadło się kilka wysp, niegdyś ufortyfikowanych. Największa z nich zamieszkała, przeszło 1 km długa, nosi nazwę Szeroki Ostrów – Kępa Śniardwy (Spridingswerder), a ma ona blisko 1 km2 powierzchni. Mieści się na niej osada z 6 chat o przeszło 30 mieszkańcach.
[3] 1923 s. 58/ 1991 s. 68
Mieszkańcy osady uciekli przed zbliżającym się frontem w styczniu 1945 roku. Wszystkie budynki przetrwały działania wojenne, lecz nie mogły się obronić przed szabrownikami, którzy nie pozostawili po wiosce ani jednej cegły…
Od południowej strony znajdziemy na półwyspie Szeroki Ostrów miejsca do cumowania jachtem. Po dawnych zabudowaniach prawie nie ma śladu. Dociekliwy turysta znajdzie najwyżej kilka kamieni. Fotografie CC BY-SA 3.0.
Ekspedycja Śniardwy
Jezioro Śniardwy wzbudza ciekawość żeglarzy i turystów z wielu powodów. Ogromny, największy w Polsce akwen wodny do żeglowania, bywa opisywany jako nieprzyjazny i trudny w żegludze, a czasami wręcz niebezpieczny.
Nie można oddać Śniardwom niezwykłej aury:
Jezioro Śniardwy huczy jak morze, kiedy podczas sztormów wiosennych czy jesiennych jego ciemnozielone fale przewalają się ku brzegowi, a ogromne bloki skalne powoli i nieprzerwanie przesuwają się ku płytkiej wodzie. Równie piękne są jeziora, kiedy pod radosnym letnim słońcem leżą gładkie niczym lustro, w którym odbijają się jasne obłoki [6]
a wiele tajemnic jeziora Śniardwy pozostaje wciąż nieodkrytych:
Oto widzimy pod naszymi stopami obszerny, 12 mil rozległy system wodny. (…) Wód tych wszystkich panem zda się by wielkie (około 3 mile średnicy mające) Śniardwe jezioro (Spirdingsee). Pośrodku wyspa – czarci Ostrów. Z wyspą tą wiąże się wiele klechd; mają ukazywać się w niej czarci [7]
A jak naprawdę wygląda żeglarska wyprawa na jezioro Śniardwy można przekonać się podczas naszej corocznej Ekspedycji Śniardwy 2024.
Zobacz rejs żeglarski Ekspedycja Śniardwy 2024
Prośba do mazurskich odkrywców
Król Sielaw, choć na łańcuchu i pod mostem, trzyma się od lat bardzo dobrze – tłumy turystów robią mu zdjęcia po drodze do restauracji i hoteli w Mikołajkach.
Jeśli ktoś z Was zamierza wyruszyć dalej niż kraniec Wioski Żeglarskiej w Mikołajkach i poznać tajemnice jeziora Śniardwy, niech posłucha przedtem moich rad.
- Żegluga po jeziorze Śniardwy jest być może bardziej wymagająca niż po innych jeziorach – trzeba zdobyć minimum informacji o akwenie i wyposażyć się w dobrą mapę. Piszę o tym więcej tutaj: Żeglowanie po jeziorze Śniardwy
- Stan Wyspy Czarciej i Pajęczej oraz półwyspu Szeroki Ostrów jest gorszy niż zły. Miejsca te są zniszczone, zaśmiecone i zanieczyszczone przez beznadziejnych wodniaków. Jak nie być beznadziejnym wodniakiem i dobrze cumować na dziko piszę w artykule Cumowanie na dziko [PORADNIK]
Krzysztof „Osobisty” Osóbka
Instruktor Żeglarstwa PZŻ związany ze Szkołą Żeglarstwa PuntoVita od 2011 roku. Na początku jako Młodszy Instruktor, a od 2013 r. jako KWŻ dzieli się swoją pasją do żeglarstwa. 39 turnusów szkoleniowych w tym 31 jako kierownik.
Łącznie z innymi rejsami spędził na mazurskich wodach ponad 700 dni życia. Choć zna Mazury jak mało kto, Kraina Wielkich Jezior nie przestaje go fascynować. Ciągle poszukuje nowych pomysłów na żeglarskie wyprawy.
Pomysłodawca mazurskich Ekspedycji.
Bibliografia:
1. M. Wańkowicz, Na tropach smętka, s. 120-121 [za:] Wojciech Kujawski, Śniardwy. Szlak wodny/Ein Wasserweg Ilustrowany przewodnik po dawnych Mazurach, Wydawnictwo: QMK
2. Wojciech Kujawski, Śniardwy. Szlak wodny/Ein Wasserweg
3. M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, „Książnica Polska” Warszawa-Lwów, 1923, (wyd. 1991), za: Śniardwy
4. Czarci ostrów, https://pl.wikipedia.org/wiki/Czarci_Ostr%C3%B3w [dostęp 29.03.2023]
5. Fort Lyck, http://www.drewnopedia.pl/index.php?kategoria=3&podkategoria=4&news=14 [dostęp 29.03.2023]
6. F. Skowronek, Księga Mazur, 1916 (wyd. pol. 2002, s.28) [za:] Śniardwy
7. Dzierżek, Wycieczka 1896 (wyd. 1997, s. 30, 31) [za:] Śniardwy
Ilustracje:
- Miniatura: fotorelacja z kursu na żeglarza jachtowego i sternika motorowodnego w szkole Żeglarstwa PuntoVita, fot. Michał Smolarski
- POL Mikołajki COA, Domena publiczna, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=902160
- Fontanna w Mikołajkach – Król Sielaw, PanSG, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=61201496
- Król Sielaw Mikołajki, Lesnydzban, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=72797157
- Plany Fortu Lyck – Instytutu Sztuki PAN, domena publiczna
- Fort Lyck – wizualizacja graficzna, Piotr Olszak (2004), portal www.drewnopedia.pl, wykorzystano za zgodą Autora z dnia 29.03.2023.
- Szeroki Ostrów, Wojciech Zabolotny, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=59706661 [29.03.2023]
- Szeroki Ostrów – wyspa na jeziorze Śniardwy, Wojciech Zabolotny, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=58094098 [29.03.2023]